Cukier krzepi

W Pałacu Wielopolskich, który jest główną siedzibą Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim, 6 października rozpocznie się wystawa zatytułowana „Dzieje polskiego cukrownictwa”.

Wśród wielu rekwizytów na ekspozycji znajdą się m.in.: kartki pocztowe, fotografie z widokami cukrowni i hal fabrycznych, pieniądz cukrowni, kartki zaopatrzenia na cukier, reklamy cukru, opakowania wyrobów cukierniczych, części maszyn i aparatury a także zabytki związane z transportem cukrowniczym. Wspomniane eksponaty pochodzą ze zbiorów Krajowej Spółki Cukrowej, Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, Muzeum im. J. Malczewskiego w Radomiu, Muzeum w Przeworsku, Muzeum Regionalnego w Kutnie oraz osób prywatnych.

Cukrownictwo, jako jeden z głównych motorów postępu technicznego, odegrało bardzo ważną rolę w uprzemysłowieniu ziem polskich. Było ono niegdyś jedną z najdynamiczniej rozwijających się gałęzi przemysłu. Dzięki powstawaniu cukrowni, mogło się rozwijać wiele polskich osad i miasteczek. Rozwój cukrownictwa niezwykle korzystnie wpłynął na wiele dziedzin gospodarki.

Najpopularniejszą odmianą cukru jadalnego na świecie jest cukier buraczany. Rzadziej konsumuje się cukier trzcinowy. Pierwsze dane odnośnie obecności cukru w burakach pochodzą z 1575 roku, kiedy to francuski agronom, zwany ojcem francuskiego rolnictwa  - Olivier de Serres - odkrył, że buraki zawierają cukier. Informacja ta nie wzbudziła jednak wówczas większego zainteresowania. W 1747 roku z tematem tym próbował się zmierzyć Andreas Marggraf. Temu pruskiemu chemikowi udało się wyodrębnić cukier znajdujący się w korzeniach kilku roślin okopowych, ale jego zdaniem to właśnie burak zawierał go najwięcej. Jednakże również badania Marggrafa nie spowodowały szerszego zainteresowania tym tematem. Dopiero po 40 latach jego uczeń - Franz Karl Achard - opracował schemat produkcji cukru na skalę przemysłową. W 1801 roku Achard kupił majątek na Śląsku, gdzie zorganizował pierwszą na świecie cukrownię. Rok później przeprowadzono pierwszą kampanię buraczaną, a o wynalazku Acharda zrobiło się  głośno w Anglii. Brytyjczycy chcieli nawet, aby Achard odsprzedał im patent oraz, by osiedlił się u nich na stałe. W tym samym roku również Jessipow i Blankennagel otworzyli pierwszą cukrownię w Rosji. Rozwój przemysłu cukrowego zawdzięcza się jednak Napoleonowi Bonaparte, albowiem w 1806 roku zadecydował on o wprowadzeniu blokady kontynentalnej, wykluczającej Brytyjczyków z europejskiego rynku. W 1811 wydał on pierwszy dekret o wprowadzeniu we Francji produkcji cukru z buraków, a rok później kolejny wraz z rozporządzeniem o utworzeniu zakładów naukowych zajmujących się procesem produkcji buraków. W 1813 roku w Passy założono pierwszą francuską cukrownię. Cukier z buraków produkowano w Austrii, Czechach, Polsce, na Węgrzech i we Włoszech. Należy tu odnotować, że w Królestwie Polskim pierwsza tego typu cukrownia uruchomiona została w 1826 roku, a jej założycielem był Henryk Łubieński. Od około 1850 roku produkcja cukru w Europie centralnej zaczęła nawet zagrażać produkcji cukru trzcinowego. W 1838 powstała natomiast pierwsza cukrownia buraczana w Ameryce Północnej.

Dziś cukier jest jednym z najczęściej spożywanych produktów na świecie. Na początku XX wieku jego konsumpcja wzrosła do 8 milionów ton. W latach 70-tych roczna produkcja cukru wyniosła 80 milionów ton, a dziś do sklepów trafia już ponad 100 milionów ton cukru rocznie. Polska pod względem produkcji cukru znajduje się w czołówce państw europejskich.

 Jako ciekawostkę warto dodać, że cukier znajdujący się w burakach cukrowych, powstaje w liściach tychże roślin, natomiast w korzeniach składowany jest jako rezerwa. Korzeń buraka cukrowego może się rozwinąć do głębokości mniej więcej 1,5 metra, a do wyprodukowania 1 kg cukru potrzeba około 9 buraków. Co też ciekawe, kryształki cukru są bezbarwne, jednakże odbijają one światło i dlatego właśnie wydaje się nam, że jest biały.

Aby przypomnieć niektórym z nas, jak ważne dla rozwoju naszego kraju było cukrownictwo, w Muzeum Historyczno-Archeologicznym w Ostrowcu Świętokrzyskim zorganizowano wystawę pt. „Dzieje polskiego cukrownictwa”, obrazującą 200 lat cukrownictwa na ziemiach polskich. Ekspozycję, której wernisaż odbędzie się 6 października, oglądać będzie można do końca tego roku.

Agnieszka Nowakowska