Powstanie teorii portfelowej (będącej rozwinięciem teorii alokacji środków pieniężnych w warunkach niepewności), której autorem jest Harry Markowitz, datuje się na rok 1952.  Zgodnie z nią niwelowanie ryzyka jest możliwe dzięki dywersyfikacji portfela papierów wartościowych, a więc zróżnicowaniu jego składników. Na dywersyfikację portfela wpływa wzajemne oddziaływanie aktywów na siebie, a miarą tego wpływu jest współczynnik korelacji lub wariancja. Zdaniem Markowitza możliwe jest znalezienie dwóch aktywów o takiej samej oczekiwanej stopie zwrotu, lecz ujemnie skorelowanych, przez co bez konieczności obniżania stopy zwrotu, zostaje zredukowane ryzyko.  

 Teo­ria portfelowa zakłada, że dla każ­dej po­szcze­gól­nej sto­py zwro­tu jest je­den portfel, któ­ry za­pew­nia naj­niż­szy po­ziom ry­zy­ka, oraz, że dla każ­de­go po­zio­mu ry­zy­ka ist­nie­je je­den port­fel, gwarantujący naj­wyż­szą sto­pę zwro­tu. Preferencją inwestora jest więc wybór portfela efektywnego, a więc takiego, dla którego nie istnieje inny portfel o takiej samej oczekiwanej stopie zysku i mniejszym ryzyku oraz takiego, dla którego nie istnieje inny portfel o tym samym ryzyku i większej oczekiwanej stopie zysku.