Kontrakty terminowe to specyficzny instrument finansowy, którego istotą jest umowa zobowiązująca jedną stronę do kupna, a drugą do sprzedaży w przyszłości określonych aktywów po ściśle ustalonej w dniu zawarcia kontraktu cenie i ilości. Rozliczenie nie musi mieć charakteru pieniężnego. Zapłata może być dokonana również w postaci wystandaryzowanego instrumentu bazowego lub w innych aktywach. O kontraktach terminowych często mówi się w kontekście ich otwarcia oraz zajętej pozycji. Przez otwarcie rozumie się kupno (pozycja krótka) lub sprzedaż kontraktu (pozycja długa).

Kontrakty terminowe najczęściej są wykorzystywane do zabezpieczenia ryzyka wynikającego z faktu posiadania instrumentu bazowego. By móc zastosować ten instrument, inwestor musi najpierw określić, jaką pozycję chce na nim zająć, tzn. przed jakim ryzykiem chce się zabezpieczyć. Ma on do wyboru dwie opcje:

- zajmuje pozycję długą, jeśli wzrost ceny posiadanego instrumentu jest dla niego korzystny, a spadek niekorzystny;

- zajmuje pozycję krótką, jeśli spadek ceny posiadanego instrumentu jest dla niego korzystny, a wzrost niekorzystny.

Wyróżnia się dwa rodzaje kontraktów terminowych – futures i forward. Podstawową różnicą pomiędzy nimi jest to, że pierwszy z nich jest instrumentem standaryzowanym i podlega regulacji przez giełdę. Z kolei w przypadku kontraktu forward każdorazowo i indywidualnie ustala się wszystkie warunki transakcji, zaś obrót odbywa się poza rynkiem regulowanym.

Kontrakty futures są przedmiotem obrotu giełdowego. Ich standaryzacja i ujednolicenie pozwala na płynne zawieranie transakcji kupna i sprzedaży szybko i na duża skalę. Dwaj uczestnicy nie są ze sobą związani do końca trwania kontraktu, mogą zamykać i otwierać pozycję w każdym momencie. Kontrakty futures można zawierać na m.in. indeksy giełdowe, akcje, czy obligacje. W okresie ważności kontraktu jego cena jest ustalana codziennie przez rynek na podstawie działania sił popytu i podaży. W dniu wygaśnięcia obowiązuje cena rozliczeniowa, która jest ustalana jako cena rynkowa bazowego aktywa.

Zaletą kontraktów futures jest możliwość zabezpieczenia posiadanego portfela akcji w ten sposób, że zyski z otwarcia pozycji krótkich mogą zrekompensować straty wynikające ze spadków kursu akcji, których inwestor z  różnych względów nie chce się pozbyć (np. z powodu możliwości uzyskania wysokiej dywidendy).

Dodatkową zaletą futures jest to, że otwarcie pozycji w kontrakcie wymaga posiadania tylko ułamka jego wartości. Wielkość tą ustala Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Najczęściej stanowi ona kilkanaście  procent wartości kontraktu.

Przykład:

W dniu 1 czerwca 2011 roku maja inwestor otworzył pozycję krótką na indeks WIG20, który był wtedy na poziomie 2 902 pkt. Bardzo duże spadki indeksu w najbliższych miesiącach pozwoliły mu na zamknięcie pozycji krótkiej 10 sierpnia 2011 przy poziomie 2 194 pkt.

Wynik finansowy inwestora obliczamy następująco:

1pkt = 10 PLN
2 902 pkt – 2 194 pkt =  708 pkt

a stąd:

708 pkt * 10 PLN/pkt =  7080 PLN

Z tego wynika, że zamykając pozycję krótką inwestor otrzymałby z jednego kontraktu 7080 zł. Kapitał, jaki początkowo zainwestował,  to ok. 2000 zł (tj. 10 proc. wartości kontraktu, który wart był wtedy ok.  20 tys. zł).

Kontrakty forward nie uczestniczą w obrocie giełdowym. Jedną ze stron w tych umowach finansowych jest zazwyczaj bank. Zazwyczaj  kwotuje on swoją cenę, która niekiedy może podlegać negocjacjom. Najczęściej kontrakty forward są zawierane na waluty i stopy procentowe.

Należy pamiętać, że kupno i sprzedaż kontraktów terminowych to gra o sumie zerowej. Jedna strona zakłada się z drugą o to, co wydarzy się z przedmiotem transakcji, na który wystawiony jest kontrakt. Np. w czasie bessy pieniądze zainwestowane w kontrakty futures nie znikają z rynku, a jedynie przechodzą z rąk do rąk (w tym wypadku od posiadaczy pozycji długich do tych trzymających pozycje krótkie). Stąd też kontrakty te cieszą się rosnącym zainteresowaniem w czasach spowolnienia gospodarczego , gdyż stają się alternatywą dla akcji.